reseñas 27. La muerte del artista: como los creadores luchan por sobrevivir en la era de los billonarios y la tecnología.

 

William Deresiewicz

Biografía

    Ensaísta e crítico galardoado, orador frecuente en universidades, escolas secundarias e outros lugares, e autor do éxito de vendas O rabaño excelente. Como superar as carencias da educación universitaria de elite. 

    Deresiewicz publicou máis de douscentos ensaios e recensións. Gañou o Premio Hiett en Humanidades, a Mención Balakian á Excelencia na Crítica e un Premio Sydney; tamén foi nomeado en tres ocasiones ao Premio Nacional de Revistas. O seu traballo, que apareceu en The New York Times, The Atlantic, Harper’s Magazine, The American Scholar e moitas outras publicacións, foi traducido a máis de quince idiomas e incluído en máis de trinta manuais universitarios e escolares. Ensinou Inglés en Yale e Columbia antes de dedicarse á escritura a tempo completo en 2008. Deu conferencias en máis de cento trinta institucións educativas e ocupou postos de visitante nas universidades de Bard, Scripps e Claremont McKenna, así como na Universidade de San Diego. 

    Deresiewicz é membro da Xunta Directiva de Tivnu: Building Justice, un espazo de xustiza social xudía en Portland (Oregón) e do Consello Asesor de Project Wayfinder, que dirixe programas de orientación en escolas de todo Estados Unidos e máis aló.

                                                                                       Tomado de:  Capitan Swing

          

 Por Jorge Perianes

                Artista e docente.

            Galería Max Estrella (Madrid)    https://maxestrella.com/es/artist/jorge-perianes/

            Galería Fernando Santos (Porto) https://galeriafernandosantos.com/artist/jorge-perianes/

             AFundación    https://www.afundacion.org/es/coleccion/autor/perianes_jorge

Estamos ante un libro que moitos dos meus compañeiros/as de profesión non queren ler, o motivo?, describe moi pormenorizadamente a realidade (artística), e a realidade é aquilo ao que moitos prefiren non enfrontarse (quizais hoxe máis que nunca).

     Ante todo un detalle: este ensaio analiza o sistema da arte americano, a súa situación, e este é ao que nós imitamos ilusionados desde hai décadas e décadas; restemos pois ao que nos di un coeficiente x moi elevado (para situarnos aquí) e aprendamos sinxelamente a valorar máis o logrado por algúns países europeos e o legado dos seus vastos pensadores humanistas (George Steiner, por poñer un exemplo).

    Dividido en seis partes concretas o libro analiza de forma metódica e concienzuda o panorama artístico actual nas diferentes ramas que existen: música, escritura, arte visual, cinema e televisión. Os artistas entrevistados responden de forma directa e comprometida ás duras preguntas expostas, algúns contestan baixo pseudónimo o cal nos demostra o grao de autenticidade das mesmas. Un exemplo: pódese mentir sen máis, xa que os artistas non falan de diñeiro, pero isto é quizais porque non lles convén; pais, cónxuxes, privilexios financeiros, etc., son o verdadeiro sostén de infinidade de artistas (algúns insospeitados, de primeira linea). Achámonos ante un mundo no que se manexa diñeiro pero está oculto.

    No Renacemento, cando os artistas eran considerados artesáns, as obras taxábanse nos encargos e especificábase todo: tamaño, tema, pigmentos empregados, tempos de entrega e enmarcados. Coa modernidade, coa arte en maiúsculas, arte e comercio exclúense, pasando a herdar o papel da a fé e a relixión (s. XVIII e XIX, Ilustración); vaise asociando paulativamente á espiritualidade, a transcendencia, a pureza e a orientación, e a Deus e ao diñeiro non se lle poden servir ao mesmo tempo.

Enterro do Conde de Orgaz.
 Doménikos Theotokópoulos 

  

                Contrato dos traballos do retablo da capela maior. El Greco.
Hospital de Nuestra Señora de la Caridad. - Foto: A. Hco. Provincial

Seguindo a Hyde Lewis, Deresiewicz sinala como “A arte e os artistas deben estar no mercado, pero non pertencer a el”. Existe un desexo de ocultación no sistema artístico, quérese vindicar o xenio pero non os respaldos e cotenadas que se tiveron que dar para estar aí.

       

         A parte I, II e IV interesáronme excesivamente xa que analizan o panorama xeral en todos os seus aspectos (espazos, alugueiros, estudos, contexto, medios, diñeiro, etc.) e en que se está convertendo a arte hoxe en día, o que o autor chama “a cuarto paradigma”. Desenvolve, ata chegar ata el, unha rápida análise histórica dos tres sistemas de apoio económico que se estableceron na arte en todas as súas anteriores etapas temporais.

 Matrimonio Arnolfini. Van Eyck. 1434.

Isabel Clara Eugenia. A.Sánchez Coello. Ca. 1570

O primeiro paradigma correspondería ao do artista como artesán, propio dos inicios e asociado sempre ao poder relixioso e da corte (traballando para eles); o segundo paradigma é o que vai aparecendo no século XVIII cando o artista vaise convertendo aos poucos nun “bohemio” ou xenio, heroe, rebelde, profeta, pobre e famento, que traballa en solitario no seu estudo e que aínda desde na súa aparente negación xestual do mercado vive especificamente del a través da demanda da incipiente e poderosa burguesía (esta concepción do artista perdura curiosamente nos nosos días mesmo entre parte do profesorado universitario).

Sátiras del suicidio romántico.
Leonardo Alenza y Nieto.1839.

O terceiro paradigma correspondería á arte institucional do século XX onde o artista pasa xa a converterse nun profesional e consecuentemente nun produto de mercado da florecente industria cultural nada despois da segunda guerra mundial (época do chamado “boom” cultural), aparece a universidade, os estudos especializados, o c.v., os premios, as bolsas, etc., en resumo: as credenciais; desenvólvese así unha sorte de carreira artística profesional que dará estabilidade ao creador, establecendo unha especie de compromiso a medio camiño entre unha misión sacra (vocación) e un traballo. A universidade pois terminaría coa figura do bohemio de barba rala, etc. (aínda que xa apuntamos que non en todos os casos).  

Emmy Hennings. A raíña Dadá.

               Interior do Cabaret de l'Enfern.París.
Wikipedia

É importante resaltar que cada un destes sistemas implica unha forma de formación, un tipo de público, modos de exposición, publicación e actuación, e que tamén se superpuxeron en numerosas ocasións as diferentes paradigmas.

Finalmente acaba Deresiewicz chegando ao meollo do libro: a cuarto paradigma, o actual, que analiza de forma lúcida e minuciosa. Na cuarto paradigma xa non hai nada sen mercado (os artistas están nel de cheo), as institucións xa non ofrecen protección, xa non existe a bohemia (debido á necesidade de afrontar alugueiros moi caros e débedas altas), o creador convértese nunha especie de home orquestra (administrador dun mini negocio) cunha personalidade de mercado, comercial, co deber de ser xenial, alegre e sempre próximo, que manexa unha carteira de clientes aos que debe alagar e que sempre levan razón. Outras características serían a velocidade que impregna todo, marcada polo ritmo acelerado da internet (instantáneo e viral), é o “agora ou nunca” onde gaña o breve, o brillante, o ruidoso, o fácil de entender (decaen a destreza e a complexidade), entrando así nun sistema de valores diferente que busca a impresión, a arte visceral e para un día, o entretemento. Todo debe competir, marca e márketing, nun proxecto netamente comercial onde está ben visto pensar no diñeiro. É por tanto obrigatorio construírse un personaxe e unha narrativa e atopar o teu “nicho”, a túa marca, que posibilite a comprensión e o seguimento do “fan” (de indiscutible poder nos nosos días) coa súa ascendencia directa mediante a súa “like” nas redes.

                  

A persistencia da memoria. Dalí, 1931.

 

Balloon Dog (Magenta) 1994. Jeff Koon. 

 Guggenheim Bilbao Museoa, Foto de Erika Barahona Ede

Asistimos desta forma a un declive dos expertos (críticos especializados) e ao auxe das alternativas populistas (moi conservadoras) que, como os rabaños, tenden a camiñar en círculos. A arte despunta como unha actividade creativa empresarial onde o artista pasa a ser un “emprendedor creativo” que emprega un idioma comercial propio do milenio (lembremos o influente libro de Richard Florida, “A clase creativa: A transformación da cultura do traballo e o lecer no século XXI”).

Silvio Lorusso

 

        A arte alíñase así ao deseño e ao entretemento, e son creativas agora as ciencias, a enxeñería, a informática, as matemáticas, a educación e as artes. A creatividade é pois necesaria para triunfar nun mundo empresarial que ten como modelo a seguir a Steve Jobs (o executivo artista).

     O artista Silvio Lorusso a acuñado un curioso termo para definir a situación: “emprecariado” (suma de emprendedor máis precariado); e por iso moitos autores prefiren pasar a autodenominarse “traballadores”, pero observamos que esta é unha definición que queda curta xa que tamén son capitalistas.

     Para alixeirar a carga foméntase en numerosas ocasións unha arte como traballo social, comprometido e útil, que apoie dalgunha forma concreta á comunidade (os exemplos neste sentido chegan a ser mesmo disparatados, por incoherentes e confusos, aínda que non deixen de ter un rumbo altruísta). Terminouse coa figura do artista xenio e solitario creando no seu taller angosto, agora trasládase fóra do mesmo para prestar un servizo á sociedade e á colectividade; convértese nun “producer” (produtor) en tanto que útil (un vocábulo de mercado).

     

Blanca Muñoz. Artista.
Académica Belas Artes San Fernándo.

Elvira Dyangani Ose.
 Directora MACBA. Barcelona

 Este é a cuarto paradigma, producir para un mercado ligando un proxecto tras outro (á espera deles), expostos e sen protección aos caprichos do sistema. Vivir de cheque en cheque e traballar sempre por encargos. Desta forma debemos pensar seriamente a posibilidade de estudar arte, variaron os estudos artísticos?, preparan para esta novo paradigma?; sobre isto reflexiona Deresiewicz, no primeiro apartado da Parte V, entrevistando a profesores e alumnos chegando a conclusións paradigmáticas. Poucos estudantes de agora sorprenden aos seus profesores con algunha idea ou acción rompedora, moitos académicos confésanllo, os alumnos son menos raros, son máis conservadores ou medorentos, optan sempre pola practicidade e adoitan elixir a vía profesional do deseño (en calquera das súas vertentes). Tamén é verdade que algúns profesores non son de moita axuda, “moitos non consideran que as perspectivas profesionais dos seus estudantes sexa algo do que teñan que preocuparse” ), e outros continúan co mito romántico do artista xenial, puro e solitario, e andan á súa busca.

  

Proxecto NFT Bored Ape

 Outros detalles importantes: as webs, blogues, etc., Internet (a final de contas) prometeu a desintermediación, o acceso directo a clientes, pero en realidade converteuse nunha “reintermediación” onde o traballo do artista está peor pago e demándase sempre un máis e máis rápido (engadindo unha carita feliz no proceso). É o gran “trust”, pero debemos ter en conta que a gran riqueza non pertence a elas, ás tecnolóxicas, senón ás empresas de capital de risco, os grandes voitres. Spotify, Uber, Amazon, etc., puideron perder miles e funcionar a perdas durante anos grazas a elas , e desta forma desmantelar toda competencia e asegurar monopolios. As tecnolóxicas explotan e empobrecen aos produtores individuais, o contido gratuíto é incriblemente lucrativo, “desmonetizouse o contido, pero só no punto de venda. Para os que contan clics é unha mina de ouro”.

  

Lucy Bellwood.
Debuxante de aventuras profesional.

 Finalmente Deresiewicz esboza no final da Parte V unha sorte de conclusión que é, para o meu gusto, o máis frouxo do ensaio, quizais por precipitado ou simplista nalgunha dos seus partes, pero que contén un xerme potente: “non te lamentes, organízate”, xa que as respostas concisas tamén importan, suman e inflúen. Con todo enumera diversas ideas e propostas destacables: poñer coto aos monopolios (plataformas), maior respaldo institucional (porcentaxe de PIB maior), que o público teña voto maioritario (evitando así a corrupción das institucións), destacar e poñer en valor aos expertos (non a burócratas guiando o consumo), respectar o correcto funcionamento do mercado (aplicar normativas), sanear o ecosistema artístico (apoio ás clases medias para facelas coleccionistas) e asegurar contratos sólidos (que non fose necesario triunfar para non fracasar).

    De fondo non debemos esquecer que a devastación da economía da arte provén, do mesmo xeito que a gran parte do resto de desastres que afectan o século, de algo tan concreto como a desigualdade (crecente e sistemática). Nas nosas mans, na colectividade, e en todos os pequenos (ás veces mesmo grandes) proxectos comunitarios, está o poder parala.