La herencia viva de los clásicos:tradiciones, aventuras e innovaciones.
Crítica. Tiempo de Historia, 2013
XUÑO-XULLO de DOUS MIL VINTE
Biografía
Mary Beard, catedrática de Clásicas no Newnhan College de
Cambridge pertence á Academia Británica e á Academia Americana de Artes e
Ciencias.
Editora Xefa de Clásicos de The Times Literary Supplement é
unha enorme e eficaz divulgadora que conduciu diversos programas televisivos e
radiofónicos cos que popularizou o mundo da antiga Roma.
Autora de máis de quince obras sobre temática clásica, como O
triunfo romano (2008), Pompeya. Historia e lenda dunha cidade romana (2009),
gañador do Premio Wolfson, A herdanza viva dos clásicos (2013), SPQR. Unha
historia da antiga Roma (2016) e Mulleres e poder. Un manifesto (2018). Foi
galardoada co premio Princesa de Asturias en 2016.
A emisión do programa
da BBC Meet the Romans provocou, naquel intre, un alude de críticas, ofensas,
insultos e groserías vía Twitter tratando de ferila polo seu aspecto físico e a
súa maneira de vestir. O mundo soubo entón da súa faceta dialogante e
conversadora que dió pé a unha conferencia sobre o silencio que se impón á
muller para que non se meta nos territorios tradicionalmente considerados
masculinos.
Feminista,
comprometida cos dereitos humanos en xeral e os das mulleres en particular, Na
súa obra analiza o desenvolvemento da misoxinia a través da historia cultural e
como as mulleres foron desprazadas dos espazos polo patriarcado.
Por Aser Ángel Fernández Rey.
Estamos ante un libro que prima a revisión e o cuestionamento como premisas para a resolución de preguntas. Unha obra de revisións bibliográficas, de lecturas e recensións que lle permiten á autora traspasar as paredes e salas de lectura das bibliotecas para avanzar cara ao núcleo da herdanza dos clásicos. Asumindo a controversia e a observación perspicaz como camiño cara a novas ou tradicionais argumentacións, cara á apertura dun amplo abano de posibles respostas ao redor dunha gran paixón: a experiencia da cultura.
Tanto as críticas como as opinións favorables que mostra a autora en cada un dos capítulos do libro veñen sendo unha sorte de mecanismo de control de calidade que posibilita a necesaria reflexión sobre as contribucións máis especializadas nas ”clásicas” que teñen como común denominador unha carga de honestidade e valentía froito do compromiso tácito de non escribir de algo ou de alguén “o que non sería capaz de dicirlle á cara”.
Cunha linguaxe divulgativa, afonda na idea de que o estudo de “as clásicas” é o exáme detallado do que ocorre entre a antigüidade e a actualidade, a resposta a unha necesidade de diálogo cuxa clave radica na conversación coa literatura, cos restos arqueolóxicos, cos eruditos/ as, escritores, filólogas, artistas e viaxeiros/ as do pasado. Unha plática coa tradición clásica, que nos leve a entender por que segue viva e continúa sendo unha aventura.
A excursión guiada polo mundo antigo que se nos propón atravesa os templos prehistóricos de Cnosos, en Creta ata o imaxinario pobo galo de Astérix. Unha ollada que recupera e descifra a vida e condición dalgúns personaxes egrexios sen esquecerse de contarnos o que lle acontece a gran maioría da xente “normal”. Un intento constante de achegamento á “ sociedade invisible” desde múltiples puntos de vista onde tamén hai espazo para as voces femininas silenciadas do mundo antigo ou as fantasías que envolven a nomes como Corina, Nosis, Roma, Safo ou a Lesbos.
A necesidade de saber e a curiosidade son dúas das pedras angulares que motivan á autora para compartir as súas reflexións. Expresións como “Quizais pero…” ofrécenlle a oportunidade de novas respostas a preguntas tan interesantes como: Ata que punto pode o mundo antigo axudarnos a entender o noso? Como conseguimos que teña algún sentido para nós? Como poderiamos chegar ao punto de vista das persoas que viviron na antigüidade?.
Non todo está claro nin moito menos. Hai moito que estudar e temos que chegar a entender que o realmente xenial é o que temos, non o que nos falta, do mundo antigo. Por iso, aínda paga a pena falar dos clásicos con alegría, humor e xocosidade.
Sen dúbida, nestes tempos de pandemia («πανδημια») tivemos ocasión de achegarnos a publicacións contemporáneas sobre a evolución e o futuro do xénero humano. As letras de “A Peste” de Camus, traducida ao castelán por Rosa Chacel, ou a revisión da obra de Tucídides sobre a epidemia que arrasou Atenas durante a guerra do Peloponeso foron rápidamente recuperadas pola nosa memoria. Traballamos rescatando restos do esquecemento, fragmentos de vida. Dunha vida mundana que tratamos de animar visualizando as relacións humanas ou os pensamentos íntimos sobre a amizade, o traballo, a familia, o sexo, a risa ou a morte, pero tamén desentrañando físgoas da faceta pública de todas esas persoas que conforman as sociedades. Unha e outra vez, o resultado destas tarefas asómbranos ao comprobar que, a pesares das distancias, a humanidade non cambiou tanto.
Da mesma forma que os artistas holandeses dos
XVII e XVIII, interesáronse nas súas pinturas pola vida dos seus coetáneos ou a
historiografía francesa dos anos setenta achegouse á historia social e
local, ou ao estudo da vida cotiá ou da muller,
Mary Beard interésase pola vida e a morte do exitoso panadeiro
Eurysaces, polo humor da rúa, os escritos de Zeuxis, Crisipo, Filemón ou o
libro de Philogelos (O amante das bromas) sobre os parvos e idiotas de Cumas ou
Sidón, os chistes misóxinos, de machistas e de pitonisas ou do absurdo existencial
do gran reidor Demócrito de Abdera. Definitivamente, Grecia e Roma non rían do
mesmo.
Atopamos narracións sobre persoas famosas, como Alejandro Magno ou Nerón, pero tamén sobre escravas, libertas, soldados ou centos de miles de cidadáns do imperio. Mary Beard achégase á Historia miúda de Roma coa fluidez e a análise daquela erudita que sonsaca conclusións do mínimo detalle compoñendo finalmente unha visión global que continue ilustrando o noso pensamento. Ela frecuenta as análises comparativas. Podemos establecer comparativas entre os gobernantes imperiais e os actuais dirixentes das grandes potencias no século XXI? Coñecemos o grao de colaboracionismo das elites sociais co poder? Que hai de certo nas noticias da actualidade e que de premeditación ou interese?.
Antes e agora,
enfrontámonos a un mundo de recreacións, reinterpretacións, copias e
reutilizacións máis ou menos imaxinativas. Beard móstranos os polémicos
traballos de Arthur Evans para reconstruír o Heraclión e xerar unha imaxe
pacífica e harmónica coa Natureza do mundo de Cnosos no Exeo; detense na imaxe
laureada de Alejandro Magno, carente de rigor histórico e froito de demasiadas
conxecturas, probable creación da propia Roma pois carecemos de escritos
contemporáneos que nos falen do fillo de Filipo II de Macedonia. Como sabemos, imaxinado polo cinema non sempre de forma
acorde cos datos científicos e obxectivos, un provocador e enigmático baleiro
envolve ao discípulo de Aristóteles, cunha brillante aureola de popularidade; Aínda
que a tendencia xeral é brindarlle, como fixo Napoleón, a nosa maior
admiración, Mary Beard non dubida en cualificalo de “matón xuvenil borracho” ao
que Dante Alighieri, no seu momento, situou no mismísimo sétimo círculo do
inferno xunto a Atila. Talvez esta cualificación tan crúa e realista teña por
finalidade reformularnos a historia entre heroes e viláns, nun intento por
desvincular a fantasía dos feitos históricos. Un esforzo por conseguir descifrar
o que sabemos realmente sobre aquelas persoas e, sobre todo, como o sabemos.
Como unha detective Beard persegue os feitos ou os mitos a base de interrogantes. Indaga nas orixes de Roma, dos seus anos de Monarquía e de República, das loitas con Anibal e Cartago. Interrógase constantemente. Por que Roma tivo dous fundadores? Por que se di que Rómulo matou a Remo? Por que os romanos inventaron a historia dun xemelgo fundador só para matalo antes de culminar a fundación? Por que xemelgos? Por que Remo? Por que asasinado? Como é posible que en douscentos corenta e catro anos só fosen sete os reis de Roma? Que houbo detrás da morte de Lucio Sergio Catilina? Cal foi a causa última da caída e morte do propio Cicerón?.
Tomemos a morte de Cesar, tan ligada á obra de Shakespeare. Un momento cume que Mary Beard describe como “unha chapuza convertida en golpe histórico contra a tiranía”, “un sórdido asasinato dun defensor do pobo por parte dun grupo de aristócratas contrariados en nome de (a súa propia) liberdade”.
Deslizámonos entre
sinuosos interrogantes tratando de desvelar como Augusto logra cambiar de matón
a estadista e lexislador, mergullando nos estereotipos recreados de Cleopatra,
a última monarca Ptolemaica, os arquetipos que Robert Graves ficciona sobre a muller
pérfida, fría e calculadora personificada en Livia, a maldade de Fulvia Flacca
picando a lingua dun Cicerón xa morto, ou os avatares en Britania da enérxica
Boadicea, “viúva do rei Prasutagus da tribo dos icenos” que sobre o seu carro
lanza a súa ira contra Roma. Unha imaxe, creada por Roma sobre imprecisións e
falta de evidencias que desde o século XIX domina as augas do Támesis en
Westmister.
Doutra banda, Beard achéganos a ideas tan presentes na nosa sociedade como o concepto da cidadanía, as relacións de poder, o colaboracionismo circundante ou o saqueo cultural como violación, como “borroso límite entre a coacción, a aceptación e o acordo”; non dubida en presentarnos exemplos que van desde a famosa frase do presidente Kennedy en Berlin (“Civis romanus sum” “ ich bin ein berliner”) á enumeración dos múltiples quefaceres do corrupto político Cayo Verres “ un invitado para cear perigoso” que facilmente recoñeceriamos nas afeccións artísticas da mismísima Carmen Polo de Franco.
Case todos os textos que nos chegaron
responden os intereses de persoas ricas e privilexiadas. Sabemos que algúns dos
textos romanos, como acontece nalgúns escritos medievais, conteñen erros de
interpretación (Tito Livio non comprendeu ao historiador grego Polibio), por
iso non é de estrañar que mesmo os impresionantes vestixios deixados polo
Vesubio en Pompeya e Herculano necesiten dunha continua reinterpretación á luz
de novos achados ou do uso das novas tecnoloxías. Hoxe sabemos que non todo era
luxo idílico. Coñecemos un mundo de sucidade e fedor, de tabernas e bufardas,
de praceres vulgares, de resistencia, de submisión, de escravos, de libertos,
de persoas manumitidas, cun complexo armazón de niveis sociais polos que podía
chegar a pasar unha persoa nun mundo multicultural interconectado como era o
Imperio. Unha vida bastante afastada da representada polo felliniano
Trimalción.
Do mesmo xeito que outros
libros de divulgación de recente publicación fálannos da devoción actual polo
grego, véxase a gran odisea grega de Mary Norris, este libro sobre a herdanza
dos clásicos aborda a devoción por “o grego” do “cómico” Nerón ou do barbado e alexandrino Adriano. Reflexiona sobre o poder da imaxe, as formas de
ocultación da Historia entre as esferas pública e privada, a violencia latente
ou a importancia o control do exercito dentro e fóra de Roma.
En contra do que poderiamos pensar as imaxes de grandes desfiles e demostracións de forza de tropas pola Praza Vermella ou por Tiananmen, non acontecían en Roma máis que como unha excepción reservada á celebracións de triunfos concretos. A relación entre prestixio público e éxito militar era intensa pero a propia cidade, dentro do terreo sacro (pomerium), era zona desmilitarizada repleta, iso si, de recordos bélicos, de estatuas e inscricións epigráficas que funcionaban como imaxes permanentes do poder expostas ás miradas de quen as contemplaba.
Así, Marco Aurelio a cabalo pisaba a un desaparecido bárbaro prostrado. A súa columna e a de Trajano destacaban a violencia do poder masculino imperial (especialmente sobre as mulleres) ou sinalaban a necesidade de disciplina. Pero, se o obxectivo era ese, entón, por que ambas son invisibles desde o chan?.
A linguaxe era e segue sendo un asunto de suma importancia. Tanto na transmisión da cultura como as ordenes puntuais a ambigüidade ou a dobre linguaxe pode expornos problemas de interpretación. O que realmente sucedeu adoita estar demasiado lonxe do acontecido pero a pesar diso, aínda pode seguir presente despois de moitos séculos entre nós. Talvez tras os relatos de crueldade, excesos e tolemia clínica, extravagante e caprichoso sadismo de Nerón ou de Calícula “O botitas” atópese un problema de capacidade de comunicación política. A falta de pericia no uso da hipocrisía e a dobre linguaxe. Debemos tomarnos ao pé da letra as vidas destes e outros emperadores? É esa unha lectura correcta do seu imperio?.
Mary Beard tenta ver Roma
desde o punto de vista dos romanos do montón por iso sente predilección pola
tumba do panadeiro, pola obra de Artemidoro sobre os soños ou os oráculos do
mago exipcio Astrampsico. O transfondo destas obras e textos, a súa
importancia, radica en que nos proporcionan o coñecemento sobre as
preocupacións diarias da xente corrente. Ata que punto estas obras e fontes
alleas á literatura “clásica” eran coñecidas no seu tempo?. Como saber as
diferenzas de gustos entre as clases dirixentes e as populares?. Como desmontar
os mitos? . As respostas debemos de seguir perseguíndoas con alegría e espírito
crítico, como fai Mary Beard, sen esquecer que hai outras herdanzas, como por
exemplo a islámica, e que o mundo non é so Occidente.
Deseño: Soulbande / MVG
Por Aser Ángel Fernández Rey.
Estamos ante un libro que prima a revisión e o cuestionamento como premisas para a resolución de preguntas. Unha obra de revisións bibliográficas, de lecturas e recensións que lle permiten á autora traspasar as paredes e salas de lectura das bibliotecas para avanzar cara ao núcleo da herdanza dos clásicos. Asumindo a controversia e a observación perspicaz como camiño cara a novas ou tradicionais argumentacións, cara á apertura dun amplo abano de posibles respostas ao redor dunha gran paixón: a experiencia da cultura.
Tanto as críticas como as opinións favorables que mostra a autora en cada un dos capítulos do libro veñen sendo unha sorte de mecanismo de control de calidade que posibilita a necesaria reflexión sobre as contribucións máis especializadas nas ”clásicas” que teñen como común denominador unha carga de honestidade e valentía froito do compromiso tácito de non escribir de algo ou de alguén “o que non sería capaz de dicirlle á cara”.
Cunha linguaxe divulgativa, afonda na idea de que o estudo de “as clásicas” é o exáme detallado do que ocorre entre a antigüidade e a actualidade, a resposta a unha necesidade de diálogo cuxa clave radica na conversación coa literatura, cos restos arqueolóxicos, cos eruditos/ as, escritores, filólogas, artistas e viaxeiros/ as do pasado. Unha plática coa tradición clásica, que nos leve a entender por que segue viva e continúa sendo unha aventura.
A excursión guiada polo mundo antigo que se nos propón atravesa os templos prehistóricos de Cnosos, en Creta ata o imaxinario pobo galo de Astérix. Unha ollada que recupera e descifra a vida e condición dalgúns personaxes egrexios sen esquecerse de contarnos o que lle acontece a gran maioría da xente “normal”. Un intento constante de achegamento á “ sociedade invisible” desde múltiples puntos de vista onde tamén hai espazo para as voces femininas silenciadas do mundo antigo ou as fantasías que envolven a nomes como Corina, Nosis, Roma, Safo ou a Lesbos.
 |
| Safo. 45-79 d.C. Museo Arqueolóxico Nacional de Nápoles |
A necesidade de saber e a curiosidade son dúas das pedras angulares que motivan á autora para compartir as súas reflexións. Expresións como “Quizais pero…” ofrécenlle a oportunidade de novas respostas a preguntas tan interesantes como: Ata que punto pode o mundo antigo axudarnos a entender o noso? Como conseguimos que teña algún sentido para nós? Como poderiamos chegar ao punto de vista das persoas que viviron na antigüidade?.
Non todo está claro nin moito menos. Hai moito que estudar e temos que chegar a entender que o realmente xenial é o que temos, non o que nos falta, do mundo antigo. Por iso, aínda paga a pena falar dos clásicos con alegría, humor e xocosidade.
 |
| Taberna de Salvio. |
Sen dúbida, nestes tempos de pandemia («πανδημια») tivemos ocasión de achegarnos a publicacións contemporáneas sobre a evolución e o futuro do xénero humano. As letras de “A Peste” de Camus, traducida ao castelán por Rosa Chacel, ou a revisión da obra de Tucídides sobre a epidemia que arrasou Atenas durante a guerra do Peloponeso foron rápidamente recuperadas pola nosa memoria. Traballamos rescatando restos do esquecemento, fragmentos de vida. Dunha vida mundana que tratamos de animar visualizando as relacións humanas ou os pensamentos íntimos sobre a amizade, o traballo, a familia, o sexo, a risa ou a morte, pero tamén desentrañando físgoas da faceta pública de todas esas persoas que conforman as sociedades. Unha e outra vez, o resultado destas tarefas asómbranos ao comprobar que, a pesares das distancias, a humanidade non cambiou tanto.
 |
| Philogelos (O amante da risa). Hierocles e Philagrios. |
Atopamos narracións sobre persoas famosas, como Alejandro Magno ou Nerón, pero tamén sobre escravas, libertas, soldados ou centos de miles de cidadáns do imperio. Mary Beard achégase á Historia miúda de Roma coa fluidez e a análise daquela erudita que sonsaca conclusións do mínimo detalle compoñendo finalmente unha visión global que continue ilustrando o noso pensamento. Ela frecuenta as análises comparativas. Podemos establecer comparativas entre os gobernantes imperiais e os actuais dirixentes das grandes potencias no século XXI? Coñecemos o grao de colaboracionismo das elites sociais co poder? Que hai de certo nas noticias da actualidade e que de premeditación ou interese?.
 |
| Batalla de Issos. (c. 325 a. C) Museo Arqueolóxico nacional de Nápoles |
Como unha detective Beard persegue os feitos ou os mitos a base de interrogantes. Indaga nas orixes de Roma, dos seus anos de Monarquía e de República, das loitas con Anibal e Cartago. Interrógase constantemente. Por que Roma tivo dous fundadores? Por que se di que Rómulo matou a Remo? Por que os romanos inventaron a historia dun xemelgo fundador só para matalo antes de culminar a fundación? Por que xemelgos? Por que Remo? Por que asasinado? Como é posible que en douscentos corenta e catro anos só fosen sete os reis de Roma? Que houbo detrás da morte de Lucio Sergio Catilina? Cal foi a causa última da caída e morte do propio Cicerón?.
Tomemos a morte de Cesar, tan ligada á obra de Shakespeare. Un momento cume que Mary Beard describe como “unha chapuza convertida en golpe histórico contra a tiranía”, “un sórdido asasinato dun defensor do pobo por parte dun grupo de aristócratas contrariados en nome de (a súa propia) liberdade”.
 |
| Boadicea ou Boudica. Westminster Millennium Pier, Londres. |
Doutra banda, Beard achéganos a ideas tan presentes na nosa sociedade como o concepto da cidadanía, as relacións de poder, o colaboracionismo circundante ou o saqueo cultural como violación, como “borroso límite entre a coacción, a aceptación e o acordo”; non dubida en presentarnos exemplos que van desde a famosa frase do presidente Kennedy en Berlin (“Civis romanus sum” “ ich bin ein berliner”) á enumeración dos múltiples quefaceres do corrupto político Cayo Verres “ un invitado para cear perigoso” que facilmente recoñeceriamos nas afeccións artísticas da mismísima Carmen Polo de Franco.
 |
| Tabula Regina. Lápida de South Shield (Palmira-Siria) |
 |
| Mary Norris |
En contra do que poderiamos pensar as imaxes de grandes desfiles e demostracións de forza de tropas pola Praza Vermella ou por Tiananmen, non acontecían en Roma máis que como unha excepción reservada á celebracións de triunfos concretos. A relación entre prestixio público e éxito militar era intensa pero a propia cidade, dentro do terreo sacro (pomerium), era zona desmilitarizada repleta, iso si, de recordos bélicos, de estatuas e inscricións epigráficas que funcionaban como imaxes permanentes do poder expostas ás miradas de quen as contemplaba.
Así, Marco Aurelio a cabalo pisaba a un desaparecido bárbaro prostrado. A súa columna e a de Trajano destacaban a violencia do poder masculino imperial (especialmente sobre as mulleres) ou sinalaban a necesidade de disciplina. Pero, se o obxectivo era ese, entón, por que ambas son invisibles desde o chan?.
A linguaxe era e segue sendo un asunto de suma importancia. Tanto na transmisión da cultura como as ordenes puntuais a ambigüidade ou a dobre linguaxe pode expornos problemas de interpretación. O que realmente sucedeu adoita estar demasiado lonxe do acontecido pero a pesar diso, aínda pode seguir presente despois de moitos séculos entre nós. Talvez tras os relatos de crueldade, excesos e tolemia clínica, extravagante e caprichoso sadismo de Nerón ou de Calícula “O botitas” atópese un problema de capacidade de comunicación política. A falta de pericia no uso da hipocrisía e a dobre linguaxe. Debemos tomarnos ao pé da letra as vidas destes e outros emperadores? É esa unha lectura correcta do seu imperio?.
 |
| Tumba do panadeiro Eurysaces. |
Deseño: Soulbande / MVG
Instalación: Por motivos do Covid 19, non haberá instalación.
Organización: Biblioteca de Torrecedeira.
