reseñas.15. El Turista desnudo.

Lawrence Osborne. 1958.

                                                          El turista desnudo.

    Gatapardo ediciones, 2017.

                                                         AGOSTO - SETEMBRO de DOUS  MIL VINTE

 Biografía

  Lawrence Osborne (1958) naceu en Inglaterra. Educado en Fitzwilliam College, Cambridge, e Harvard, estudou Linguas Modernas e desde entón levou unha vida nómada. Administrou unha granxa colectiva na Polonia comunista, preto da fronteira rusa, percorreu e viviu en Francia, Italia, Marrocos, Nova York, México, Istambul e finalmente Bangkok, cidade onde reside na actualidade desde hai xa unha década.

Xornalista de viaxes do New York Times durante máis de vinte anos, converteuse no columnista de viños da revista Vogue.

 Como novelista é autor da novela Ania Malina (1989); un libro sobre París, Paris Dreambook;  a colección de ensaios O abrazo envelenado ; un libro controvertido sobre o autismo chamado American Normal: The Hidden World of Asperger Syndrome (2002); e tres libros de viaxes posteriores publicados entre 2004 e 2009: un libro sobre viño, The Accidental Connoisseur ;  O turista espido (2006) ; e Bangkok Days (2009). Os seus contos apareceron en moitas revistas estadounidenses. A súa historia "Volcano foi seleccionada para a súa inclusión en The Best American Short Stories 2012 . A súa novela The Forgiven foi publicada en 2012 con gran éxito.  No seu caderno de viaxe The Wet and the Dry (2013) , achégase á relación entre Islam e o alcol para continuar a súa carreira con The Ballad of a Small Player (2014), Cazadores na escuridade (2015), Fermosos animais (2017) e Only to Sleep (2018), O reino do vidro (2020) e No camiño de Xava .

Comparado por algúns críticos con Grahan Greene e considerado por outros como o herdeiro literario de Raymond Chandler, Obsborne é un descubrimento tardío.

 

Por  Aser Ángel  Fernández Rey

 

 

 Elegante, cosmopolita, e teatral, tras moitos anos de “vivir a vida” cun amplo sorriso Osborne é capaz tanto de enfundarse nun luxoso traxe de cor claro como achegarse ás culturas máis remotas espido ou cunha simple camiseta. Práctico e directo, mostranos comportamentos de persoas que viaxan crendo ter unha experiencia única, de non responder o prototipo de turista en terra estraña. É xente supostamente libre, carente de prexuízos, nun mundo cada vez máis homoxéneo; cumpridores de ritos exóticos, como a inxesta de insectos, inmersos no vórtice obseesivo e neurótica que supón a procura do pracer e calquera anaco de felicidade do mundo occidental en torno ao traballo sexual ou á constatación permanente do poder do diñeiro.

Osborne describe a artificial metrópole de Oriente Próximo que é Dubái (un dos destinos máis contaminados da Terra, transformada polos xeques nun inmenso parque temático), a Calcuta postcolonial, as esquecidas e semiderrubadas Illas Andamán, ata recalar na enorme cidade da saúde e do fitness que é a “Hedanóplis tailandesa” de Bangkok, onde o turista ávido de experiencias estravagantes, encontros sexuais ou a posibilidade luxosa de completar unha rápida viaxe de turismo médico pode, por un módico prezo, facerse unha liposucción, un retoque nasal, un implante molar ou un cambio de sexo parcial ou completo antes de volver a casa a súa monótona existencia.

 Palm Jumeirah. Illa artificial en Dubai.

Reflexo da cultura frívola dominante, o libro arrinca cunha diatriba contra a industria do turismo moderno e a síndrome vacacional como resposta á tensión física ou emocional contínua onde nada importa se somos capaces de abandonar por unhas horas ou días nosa aburrida vida para gozar, como potentados sen remorsos, do custo económico, ecolóxico ou ético que supoñen as viaxes exprés.

 Baleira de aventura, monotorizada a experiencia nun mundo global, o menos importante é a procura da esencia ou da diversidade étnica e cultural, da sorpresa e o encontro da persoa consigo mesma ou con outras persoas. Sen intención de afondar no que facemos, sen pensalo, tratamos de alcanzar a felicidade pero quizais ao que realmente chegamos é a raiar a estupidez e a vacuidade.

Como quixotes trotamundos á aventura, provistos das orientacións lidas nas guías turísticas máis actuais  fuxímos cunha sensación satisfactoria ata encher o pasaporte e as maletas de selos e adhesivos que nos semellen ao consumado Willy Fog. Desposuídos das nosas propias Itacas e incapaces de saír da perigosa roda na que nos instalamos, estamos tan afeitos ás infraestruturas masificadas e ás comodidades, que en canto saímos deste sistema experimentamos de inmediato unha forte sensación de paranoia.

Osborne ponse como obxectivo localizar o lugar máis inaccesible da terra, alí onde os turoperadores non teñen oficinas de atención ao cliente, e chegar a el á vella usanza, é dicir, dándose tempo. O destino elexido é unha inmensa illa entre ceos verdes, ríos arroibados e volcáns en erupción onde Osborne atoparase espido e feliz: Papúa Nova Guinea.

Un dos grandes momentos da historia da humanidade probablemente foi a sedentarización - un punto de inflexión na evolución da cultura e sociedade humana- con todo, o termo “sedentario” é hoxe sinónimo de enfermidade, de anquilosamiento e atrofia. Algo que produce medo e angustia ao home contemporáneo e que, polo tanto, debe evitar física e  mentalmente.

 

Alexander von Humboldt. 

 Desde a antigüidade, a procura de territorios polo incremento da poboación ou por necesidades económicas, permitiron ou propiciaron guerras, viaxes e a adquisición de coñecementos sobre novas terras e xentes doutros lugares. Alén das fronteiras, figuras como Alexandro Magno, Heródoto, Adriano, Marco Polo, Zheng Hei, Cristobal Colón, Cook, Alí Bey, Malaspina, Humboldt, Hasekura Tsunenaga, Scott, Amundsen, etc; procuraron unha maior apertura de miras e tentaron dar resposta á curiosidade infantil que toda persoa leva dentro.

A finais do século XVIII e principios do XIX, o “Grand Tour” iniciático xuvenil, homes, aristócratas e ricos, era un rito previo á idade adulta, ao matrimonio, ou á consecución dun cargo público. Impulsada polo pensamento empirista que propugnaba que a orixe do coñecemento era a experiencia, contemplábase como unha viaxe pedagóxica e formativa meticulosamente planificada. Foi Richard Lassels quen acuñou o termo “Grand Tour” para referirse a esta peregrinaxe intelectual que pouco tiña que ver, en principio, cunha viaxe pracenteira aínda que os iniciados debían participar da axitada vida social das grandes capitais culturais facendose necesaria a presenza dun titor que velase e controlase as súas actividades e inevitables diversións.

Estas viaxes afectaron á arte en todas as súas facetas, ao gusto, ás formas sociais e, por suposto, á economía. A miúdo cristalizaban en obras literarias, como as de Sterne, Mary e Percy Shelley, Byron ou o mesmo Goethe, ou a grandes músicos como a familia Mozart que iniciou a súa particular xira para gañar diñeiro.

A Revolución industrial e o nacemento da burguesía propiciaron o desexo de emular á aristocracia. As viaxes do XIX foron perdendo a finalidade formativa e a viaxe ilustrada deixou paso ao viaxeiro romántico, ao divertimento como obxectivo e, finalmente, á chegada do turismo moderno.

Peirao de Venecia perto de San Marcos. Canaletto.

            Por primeira vez as mulleres tiñan acceso a estas experiencias aínda que de forma minoritaria. A miúdo esquecidas, moitas foron as que rompendo moldes sociais emprenderon as súas propias aventuras. Os nomes agochados de Exeria, a peregrina intrépida do século IV, Mary Wortley Montagu, May French Sheldon, a xornalista Nellie Bly, Amelia Earhart,a arqueóloga Mary Leakey ou a astronauta Eileen Collins, foron quen de loitar contra a máxima de que “unha muller non debe viaxar soa”.

Favorecido polos avances na comunicación terrestre, marítima e aérea, os custos das viaxes reducíronse  e fixéronse máis seguros acortandose tempos e espazos. Non faltaba moito para as viaxes masivas do século XX e o turismo de computador vixente no século XXI. Un turismo de comunicación en liña onde as webs corporativas rastrexan aos seus potenciais consumidores competindo pola actualización constante e o incremento na accesibilidade en multitude de formatos (móbiles, Ipods, Psp, etc.) coa intención de captar facilmente a atención da persoa consumidora en tempo real. Unha industria onde as novas tecnoloxías, internet das cousas e o big data, son capaces de anticipar e personalizar as experiencias, onde traballan incansables os filtros burbulla dos que fala Eli Pariser.

Con todo, de xeito insaciable, o turismo virtual posibilitounos a visión do mundo detallado en 360º pero xa non era suficiente. O mundo empequenecido no que o Everest atáscase cuha morea de pseudoescaladores (todos podemos e queremos escalar), as cidades, como Cancún, nacen pensadas como destinos turísticos mundiais e prantexámonos xa a posibilidade de viaxar ao espazo exterior, nun turismo interespacial que máis que futuro semella unha cercana realidade.

No titulo do libro, Osborne utiliza o termo “turista” a diferenza da “persoa viaxiera”. Ambos os termos non teñen por que identificarse ou parecerse pois interactuar e  integrarse require de tempo para sentir e o turista carece del en orixe.

A voráxine consumista resultaba imparable ata que o COVID -19 paralizou toda a engranaxe económica e mental que o sustentaba. Cunhas cifras demoledoras, miles de empresas e millóns de empregos colapsados ou perdidos, as fronteiras rexurdindo, as incertezas e interrogantes sustituíron no aire aos avións.  Cara a onde ir?, que camiño tomar? Cómo viaxar a partir de agora? Como interactuar e actuar?.

Quizais aínda hoxe non nos demos conta da situación ou non queramos facelo para continuar proxectando un soño de normalidade perdida. Tony Weeler, cofundador de Lonely Planet, di confiar en que o turismo volverá menos masificado e máis sustentable. Agardamos que así sexa pero, ata que punto non segue falando das viaxes como negocio?.

 O certo é que hai alternativas. Talvez debamos ser máis eco-visionarios otorgandolle máis importancia ao equilibrio entre a actividade humana, o turismo e a salvagarda da natureza, as paisaxes, os costumes ou as tradicións. Posiblemente os humanos debamos ser mais humildes, cambiar a nosa forma de pensar e actuar na procura dunha nova realidade. 

 

En Utopía: historia dunha idea, Gregory Claeys móstranos como o home ten perseguido moitas e variadas utopías. Desde a prehistoria tivo unha necesidade de viaxar, de conectar co pasado ou co futuro para darlle sentido ao seu presente. As viaxes xeográficas e interiores resultaban vitais e as pinturas de Altamira ou os psicotrópicos dos anos hippies respostan a esa busca constructiva que non debemos perder.

Vargas Llosa narra  en “O paraíso na outra esquina” os avatares de Paul Gauguin e a vida da súa bisavoa a escritora feminista Flora Tristan. Cando este atravesou os mares ata chegar a Taítí fíxoo na procura do primitivismo e fuxindo da sociedade europea colonial. Outro Paul, Cezanne, decide nesas datas percorrer o seu propio camiño interior sen necesidade de moverse da súa Francia natal (tampouco Proust precisou saír da súa habitación para viaxar e a imaxinación de H.G.Wells permitiulle transitar no tempo mediante viaxes científicas co que engaiolar aos seus lectores e lectoras). A arte e a literatura son froito en si mesmas  de autenticos  viaxes. Alicia e país das marabillas, As mil e unha noites, a sátira de Gulliver e a psiquiatríca epopeia de Robinson Crusoe son só algúns exemplos.

Para Osborne o problema do viaxeiro actual é que xa non lle quedan destinos. O mundo é unha xigantesca instalación simulada onde atopar “algo exótico” e recuperar a sensación infantil das aventuras resulta xa imposible. É certo que existe crítica ao consumismo e interese antropolóxico en Osborne pero no fondo o libro tamén reflicte outra realidade, algo que persoalmente non me gusta, e é que escribe de homes para homes. Lembro neste intre a obra de Foster Walace centrada na denuncia do consumismo e o malgasto pre-Covid, promovendo incluso as gargalladas do esperpento mentras destíla misoxinia.

Se o voso interese vos leva cara á visión antropolóxica como viaxe a outras culturas, recoméndomosvos encarecidamente a lectura de O antropólogo inocente e Non é un deporte de risco de Niguel Barley.

 

  Deseño: Soulbande / MVG

Instalación: Por motivos Covid 19, non haberá instalación.

Organización: Biblioteca de Torrecedeira.