 |
| Almudena Hernando Gonzalo. (Madrid, 1959 - ) |
Biografía.
Doutora en Historia (Especialidade de Prehistoria), Catedrática de Universidade (2020) é profesora no Departamento de Prehistoria na Universidad Complutense de Madrid. Pertence ao Instituto de Investigacións Feministas e dirixiu importantes investigacións con grupos indíxenas en Guatemala, Brasil ou Etiopía.
A súa perspectiva arqueolóxica crítica centrase en entender a construción socio-histórica da identidade.
" Aínda
que son arqueóloga de formación e profesión (dou clases no Departamento de
Prehistoria da Complutense), sempre me interesaron moito máis os suxeitos que
os obxectos. Para poder unir ambos os intereses, dediqueime (entre outras
cousas) á Etnoarqueología, disciplina que me permitiu viaxar a selvas como as de Guatemala, Perú, Tailandia ou Brasil, e traballar con grupos como os Awá do Amazonas ou os Q’ eqchí’ de Alta Verapaz. E o interese por comprender que hai de diferente e que de común entre distintos seres humanos foi conducindo (inevitablemente…) a preguntarme tamén polas diferenzas entre homes e mulleres de calquera sociedade, incluída a nosa. Así que diría que o meu interese por entender aos seres humanos levoume a visitar tanto “outros espazos” como “outros tempos”, e que as miñas viaxes teñen un dobre obxectivo: o pracer (convertido en delicia se se trata de América Latina), de conectarme con xentes que habitan outras paisaxes obxectivas e subxectivas, e a posibilidade de comprender algo en grao sumo próximo ao gañar a perspectiva que dá miralo desde o máis distante." Almudena Hernando.
https://lalineadelhorizonte.com/revista/colaborador/almudena-hernando
Por Dolores Miloro Costas.
Investigadora e Documentalista. PAS da Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais, Xurídico - Social e Humanidades da Universidade de Vigo.
A investigadora, arqueóloga e catedrática de prehistoria da Universidade
Complutense de Madrid, Almudena Hernando, rebate neste interesante estudo a
convicción de que o individuo pode construírse á marxe da comunidade ou que a
razón pode existir á marxe da emoción. Afirma que este modelo ilustrado sobre o
que se apoia a orde social, a ciencia e a identidade dos homes, que rexen a
sociedade, é unha fantasía. A fantasía da individualidade.
Ese modelo social que só ten en conta a orde da razón e dos comportamentos
recoñecidos e conscientes, que converten aos humanos en máquinas, obvian
accións nos que interveñen comportamentos inconscientes, ligados ás emocións,
de cuxa alianza depende o acerto na toma de decisións para a comunidade.
 |
Mulleres Awá.
Amazonía. Brasil. |
A subordinación das mulleres construíuse sobre esta orde social na medida
que desvirtuaron ou negaron eses vínculos comunitarios e emocionais. A
identidade da que non sempre se é consciente, provoca que as necesidades e
valoración da realidade sexa diferente e cambiante en función da capacidade de
supervivencia e interacción co mundo.
Para o exercicio do poder requírese certo
grao de individualización e converter aos que non o exercen en obxectos. Esa
necesidade de objetivar e racionalizar o mundo esixe exercer unha distancia
emocional. As relacións humanas, baseadas na individualización, foron ampliando
os seus círculos concéntricos e esixiron un ocultamiento das emocións en
presenza dos outros. Ademais, a complexidade socioeconómica, científica e
tecnolóxica, desenvolta polo home, permitiu que este se vincule ao mundo
substituíndo ao Mito pola Ciencia e ao sacro pola razón. O que lle proporcionou
novas claves á supervivencia e outorgado a superioridade hexemónica da especie.
 |
| Escritura en papiro. Museo do Cairo. |
Un destes mecanismos de
individualización, que ela apunta como radical, é a escritura, xa que o signo
ofrece unha nova cara: a representación do concepto. O que establece unha nova
barreira entre o emocional e o racional. Ao analizar as culturas orais apunta
que estas se caracterizaban por percibir a realidade a través da subxectividade
e a emoción. Co cambio á escritura pásase do concreto ao abstracto.
De forma progresiva a identidade individual que exercía o home, asóciase
co poder e a identidade relacional á impotencia, porque se vincula ás emocións.
Pero a primeira non é posible sen a segunda, porque homes e mulleres estaban e
están supeditados á vinculación co grupo que é a que lles ofrece seguridade.
 |
"Miguelón".
Museo Historia Evolución
Humana
(MEH).
Atapuerca. Burgos. |
Nas etapas humanas de cazadores-recolectores a diferenza entre homes e
mulleres non existía porque en ambos os casos predominaba a identidade
relacional. A medida que o home se fixo co control, vaise individualizando,
pero para manter a seguridade debía soster os vínculos co grupo. A muller foi
asumindo esta complementariedade de funcións, depositando no home, de forma
paulatina, a función de suxeito protector do grupo.
Esta subordinación foi condicionando o papel social
das mulleres que asumiron as actividades do ámbito doméstico, coidado do fogar
e reprodutivas. Dese modo, o próximo e persoal pasa a ser o centro do seu mundo
e a relación emocional a única forma de vincularse coa realidade. Deste xeito a
muller perde poder fronte ao mundo.
Nesa evolución humana destacaría a afirmación de
Almudena Hernando de como a ciencia foi substituíndo ao Mito para xustificar e
lograr que “as mulleres seguisen reproducindo unha subxectividade na que non se
sentisen lexitimadas para asumir un papel social relacionado coa razón, a
individualidade ou o poder”.
 |
| Neurociencia e emocións. AAFR. |
Para esta investigadora é necesario poñer en xogo a
percepción emocional para lograr chegar a decisións racionais beneficiosas e
eficaces para a humanidade. A emoción é empatía que repercute nas accións e na
conveniencia dos actos e que incide nas decisións máis acertadas para a vida en
comunidade. A afirmación máis contundente deste estudo e coa que concordo é que
non existe unha razón autónoma da emoción.
Entre a fantasía da individualidade ou individualidade
dependente, exercida polo poder patriarcal, a identidade relacional, atribuída
ás mulleres, subordinada e sostenedora da fantasía individualidade, apoiada na
razón e o poder, existe unha individualidade independente que non trata de
ocultar a impotencia, complexidade e contradición humana.
Esta investigación,
de forma rigorosa e exhaustiva, trata de romper, iluminar e ilustrar un
comportamento social que nega a emoción e que oculta a forma en que o individuo
se sustenta na comunidade. Para concluír que sen a emoción a razón non poderá
transformar a orde social.
 |
1927.Conferencia de Solvey.
Marie Curie única científica no encontro. |
Nese ansiado horizonte de transformacións está o fin
dos estereotipos normativos, nos que o xénero deixará de ser necesario para
deseñar unha sociedade de iguais.
É esencial entender, comenta Almudena Hernando, que
“(…) a identidade humana non depende das capacidades volitivas exercidas
libremente, senón da determinación subxectiva inherente á idea que se nos
transmitiu sobre quen eramos no proceso de socialización. Isto afecta tamén os
homes, pois a subxectividade dos homes tamén é resultado da socialización, e a
eles ségueselles adestrando no descoñecemento e desatención das súas emocións”.
Por esta razón, cando os homes non atopen mulleres que complementen a
identidade relacional que o home necesita, isto obrigaralles a lidar coas emocións.
A identidade relacional, asignada ás mulleres,
condicionou a súa autoestima, a confianza nas súas propias capacidades e a
dificultade para definir desexos para si mesma.
É necesario que á emoción sómeselle a razón. Segundo
esta estudosa, a disociación de ambas é non recoñecer “ao ser humano na súa
humanidade, na súa complexa particularidade, na súa profundidade e na súa
riqueza, no que non controla, naquilo que teme, na súa insuficiencia, na súa
impotencia, nos transcendentes mecanismos do seu mundo emocional”.
 |
"Seguridade económica para as mulleres".
Manifestación contra a brecha salarial de xénero. (EFE) |
O perigo máis
preocupante quizais sinalado por Almudena Hernando é a desconexión emocional
total que está relacionada coas novas tecnoloxías e a era da internet, na que o
poder reside na apropiación do inmaterial, que controla desde as dinámicas
económicas e sociais ata as persoais. Exemplos temos moitos: Google, Facebook,
Amazon…, monstros dixitais á conquista do planeta.
Para explicar este fenómeno baséase nunha cita do
premio Nobel de Economía en 2001, Joseph Stiglitz: “o capitalismo mercantilista
deixou paso ao capitalismo financeiro, especulativo e brutal encarnado por
homes que toman decisións nun nivel tan abstracto e desconectado dos efectos e
decisións que producen, que parecen actuar como máquinas e non como persoas.”
|
A pacífica sociedade matriarcal de bonobas.
Outro comportamento, outra opción. |
Libros como os de Almudena Hernando contribúen a
contemplar o mundo desde outra perspectiva e con determinación e esperanza.
Axudan a entender que o ser humano debe e ten que coñecer os seus límites e só
dese coñecemento poderá mellorar a vida do planeta, seriamente ameazado.
Este
ensaio profunda e pon de manifesto que outro modelo é posible, que outro mundo
posible. Algo nada despreciable e moi necesario nestes tempos escuros.
